سوگیری تاییدی یکی از رایج‌ترین خطاهای ذهنی است که بسیاری از تصمیم های ما را به شکلی ناخودآگاه تحت تأثیر قرار می‌دهد. وقتی فردی به موضوعی باور دارد، تمایل دارد فقط اطلاعات و شواهدی را ببیند و بپذیرد که همان باور قبلی را تأیید می‌کند. این اتفاق به ویژه در موقعیت های تصمیم گیری شغلی یا تجاری مثل استخدام کارشناس فروش یا انتخاب مسیر مناسب در آموزش مارکتینگ برای مدیران بسیار دیده می‌شود.
برای مثال، مدیری که اعتقاد دارد کارکنان با سابقه فروش سنتی موفق‌ترند، ممکن است هنگام بررسی رزومه ها ناخودآگاه به تجربه های مشابه در گذشته بیشتر توجه کند و استعدادهای جدید با دیدگاه های نوین را نادیده بگیرد.
در واقع، سوگیری تاییدی باعث می‌شود حتی در زمان دریافت آموزش، یادگیری جهت‌دار اتفاق بیفتد؛ یعنی فرد از میان حجم زیادی از اطلاعات، فقط آنچه را انتخاب کند که با ذهنیت فعلی‌اش هماهنگ است. این موضوع به ویژه در فرآیند هایی مثل آموزش فروش یا دریافت مشاوره فروش می‌تواند به مشکل تبدیل شود، چرا که فرد به جای باز بودن به تغییر، فقط به دنبال شنیدن تأیید برای آن چیزی است که قبلاً باور داشته.
مثلاً کارآفرینی را تصور کنید که به شدت به بازاریابی دهان به دهان معتقد است؛ حتی اگر آمار و داده‌ها خلاف این را نشان دهند، او فقط به نمونه هایی توجه می‌کند که موفقیت از این روش را تایید می‌کنند و توصیه های علمی را نادیده می‌گیرد.
سوگیری تاییدی چیست؟
سوگیری تاییدی وقتی سراغتان می‌آید که ذهن در جستجوی شواهدی باشد که با باورهای پیشین شما همخوانی دارد و هر اطلاعات نامتناسب را بدون دیده گرفتن حذف کند. فردی که به عنوان مثال تصور می‌کند نوشیدن چای قبل از خواب بی‌ضرر است، ممکن است مطالعاتی را پیدا کند که عوارض آن را عادی جلوه دهد و تحقیق های مخالف را به سرعت زیر سؤال ببرد.
این ساز و کار شبیه پدیدهٔ تنزیل هذلولی است که در آن معیارهای پذیرش اطلاعات به نفع آنچه از قبل پذیرفته ایم، کاهش می‌یابد. در دههٔ ۱۹۶۰، پیتر وسون آزمایش هایی طراحی کرد تا نشان دهد افراد چگونه از میان گزینه های مختلف فقط شواهد مطابق با فرض قبلی را جستجو و انتخاب می‌کنند؛ آزمایش هایی که بعدها مبنای درک علمی از سوگیری تاییدی در روان‌شناسی شناختی شدند.
ذخیره و بازیابی خاطرات نیز تابع همین قاعده است؛ وقتی باور داریم در امتحان موفق هستیم، خاطرات مرورهای مفید را برجسته و نکات دشوار را کمرنگ می‌کنند. این وضعیت گاهی همان قدر قوی است که «اثر گالاتئا»، یعنی انتظاراتی که از خود داریم، در تفسیر اطلاعات دخیل می‌شود و فرد موفقیت های کوچک را بزرگ می‌نماید.
در دنیای واقعی این سوگیری می‌تواند در تصمیم های استخدامی یا گزینش کارکنان فروش به چشم بخورد، جایی که مدیران ممکن است تنها به سراغ رزومه هایی بروند که پیش فرض‌شان دربارهٔ «کاندیدای ایده‌آل» را تأیید کند. برای مقابله با سوگیری تاییدی، پیشنهاد می‌شود قبل از جمع‌بندی نظر، خود را ملزم کنید شواهد متضاد را جستجو کرده و از دیدگاه منتقدانه به ارزیابی اطلاعات بپردازید.
علائم و نشانه های سوگیری تاییدی
جستجوی گزینشی اطلاعات
سوگیری تاییدی در این مرحله باعث می‌شود تنها به دنبال داده هایی بگردید که با فرضیه های قبلی‌تان همخوانی دارند. برای مثال، یک سرمایه‌گذار ممکن است فقط تحلیل هایی را مطالعه کند که سهام خاصی را توصیه می‌کنند و گزارش های انتقادی را کنار بگذارد. بر خلاف [سوگیری قمار باز] که احتمال رخداد یک نتیجه را بسته به نتایج قبلی می‌سنجد، سوگیری تاییدی شما را ترغیب می‌کند برای اثبات عقیده‌ی جاری‌تان شواهد بخواهید.
تأکید بر شواهد تأیید کننده
هنگامی که سوگیری تاییدی تقویت می‌شود، حتی وقتی طیف وسیعی از شواهد در دسترس است، مغزتان انواعی را برجسته می‌کند که باورهایتان را تأیید می‌کند. یک مدیر فروش ممکن است تنها نمونه هایی از موفقیت های تیمش را یادآوری کند و موارد شکست را نادیده بگیرد. این تقویت انتخابی باعث می‌شود دیدگاه های موجودتان روزبه‌روز مستحکم‌تر شود.
استفاده از کلیشه‌ها و پیش‌داوری‌ها
وقتی پای سوگیری تاییدی باشد، ممکن است به کلیشه‌ها رجوع کنید تا اطلاعات را تفسیر کنید. به عنوان مثال، اگر فکر کنید کارمندان جوان ریسک پذیرترند، هنگام ارزیابی کارکنان جدید احتمالاً جوان‌ترها را خلاق‌تر ارزیابی می‌کنید. این تکیه گاه های ذهنی حداقل نگاریِ واقعیت را به نفع باور قبلی تغییر می‌دهد.
حافظه و فراموشی گزینشی
ذخیره و بازیابی اطلاعات نیز قالباً به نفع فرضیات شما طراحی می‌شود. فرض کنید پس از یک دوره [اثر ایکیا]، احساس می‌کنید محصولاتی که خودتان طراحی کرده‌اید از هر چیز دیگری ارزشمندترند؛ خاطرات موفقیت های کوچک در پروژه هایی که طرحشان از ابتدا متعلق به شما بوده، برجسته می‌شوند و شکایت ها و انتقادات رنگ می‌بازند. این شیوه ی سازمان دهی حافظه موجب تثبیت دیدگاه های فعلی‌تان می‌شود.
واکنش های عاطفی نامتعادل
نشانه ی دیگر این است که به اخبار یا داده هایی که باورهایتان را تأیید می‌کنند واکنش عاطفی بسیار قوی نشان دهید؛ مثلاً خوشحالی یا خشم شدید. اما وقتی با اطلاعات مخالف رو به رو می‌شوید، ممکن است بی‌تفاوت بمانید یا آن را به سادگی رد کنید. این شکاف در واکنش، آینه‌ای است از قدرت سوگیری تاییدی که خطای ادراکی‌تان را تقویت می‌کند.
انواع محتلف سوگیری تاییدی
۱. جستجوی گزینشی
سوگیری تاییدی در قالب جستجوی گزینشی باعث می‌شود تنها داده هایی را گردآوری کنید که با عقاید پیشین‌تان همخوانی دارد. برای مثال، اگر تصمیم گرفته‌اید یک کمپین استراتژی گاو بنفش اجرا کنید، ممکن است فقط تحلیل‌هایی را مطالعه کنید که وعدهٔ موفقیت خارق العاده می‌دهند و گزارش های معمول بازار را نادیده بگیرید. در این حالت، ذهن شما تحت تأثیر اثر لنگر انداختن قرار می‌گیرد و اولین اطلاعات مثبت را معیار قرار می‌دهد و هر مورد ضدّ آن را حذف می‌کند.
۲. تفسیر گزینشی
حتی زمانی که همه افراد به یک مطلب واحد دسترسی دارند، سوگیری تاییدی می‌تواند نحوهٔ برداشت آن‌ها را تغییر دهد. فرض کنید دو مدیر فروش یک گزارش مشترک درباره روند مصرف منتشر شده دریافت کنند؛ یکی باور دارد مشتریان امروز به تجربهٔ شخصی اهمیت می‌دهند، پس آن گزارش را نشانهٔ نیاز به استراتژی گاو بنفش تفسیر می‌کند. دیگری ممکن است همان داده‌ها را نشانهٔ خستگی بازار بداند و همهٔ صفحات مربوط به نوآوری را کنار بگذارد. این تفسیر متفاوت، از مصادیق بارز سوگیری تاییدی است.
۳. یادآوری گزینشی
سوگیری تاییدی حتی بر حافظهٔ ما هم اثر می‌گذارد؛ یعنی وقتی خاطرات را مرور می‌کنیم، معمولاً آن دسته از لحظات را برجسته می‌کنیم که باورهای ما را تقویت می‌کنند. برای نمونه، مدیر ارشدی که پیش‌تر تجربه استخدامی موفق با یک کارشناس فروش خُرد اما باانگیزه داشته، خاطرات آن موفقیت را بزرگ‌نمایی می‌کند و دفعاتی که همان کارشناس در پروژه شکست خورد را کمرنگ می‌سازد. این نوع یادآوری گزینشی، مصداق دیگری از سوگیری تاییدی است.
تأثیر سوگیری تأییدی
سوگیری تاییدی می‌تواند اعتماد به نفس شما را بالا ببرد، چرا که بارها و بارها شواهدی می‌یابید که ایده های‌تان را تأیید می‌کند. برای نمونه، یک مدیر پروژه که قبلاً به موفقیت مدل مدیریتی مشارکتی باور دارد، در هر بازخوردی به دنبال نکاتی می‌گردد که اثبات کند این سبک کارآمد است. این روند انگیزه تیم را حفظ می‌کند و حس قطعیت را در تصمیم گیری‌ها افزایش می‌دهد.
با این حال، سوگیری تاییدی در تحلیل های پیچیده مانع ایجاد می‌کند؛ وقتی به جای ارزیابی منصفانه همه جوانب، فقط داده های مطلوب را می‌گذارید کنار، تصویر کلی گم می‌شود. به عنوان مثال، سرمایه‌گذاری که فقط گزارش های مثبت درباره یک سهام را بررسی کند، ریسک های واقعی را نمی‌بیند و ممکن است در مقام خرید زیان‌بار عمل کند.
در سطح اجتماعی نیز سوگیری تاییدی باعث شکاف میان گروه‌ها می‌شود؛ وقتی هر فرد یا گروه فقط به منابع اطلاعاتی وفادار بماند، گفت‌وگو خشک می‌گردد و شنیدن نظرات متفاوت دشوار می‌شود. این موقعیت در مباحث داغ سیاسی یا حتی انتخاب یک کتاب گروهی آشکار است؛ آخرین همایش کتاب‌خوان‌ها ممکن است فقط عناوینی را پیشنهاد کند که با گرایش‌های قبلی اعضا هماهنگ باشد.
برای مهار سوگیری تاییدی، ابتدا باید آگاه باشید که همه ما در دام آن می‌افتیم. هنگام تحقیق یا تصمیم‌گیری، فهرستی از سؤالات مخالف فرضیه‌تان تهیه کنید و منابع متفاوت را هدفمند جست‌وجو نمایید. همچنین با همکارانی که دیدگاه متضاد دارند بحث کنید تا حقایق جدیدی کشف شود و دیدتان از تنگنا خارج گردد.
گام های عملی برای غلبه بر سوگیری تاییدی
شناسایی سوگیری تاییدی در خود
سوگیری تاییدی به طور خودکار شما را به سمت تأیید باورهای فعلی‌تان سوق می‌دهد. ابتدا باید تشخیص دهید در موقعیت های مختلف—مثلاً هنگام ارزیابی یک ایده نو در تیم—چه زمانی فقط به دنبال تأیید فرضیات قبلی‌تان هستید. به محض اینکه متوجه شدید تنها گزارش هایی را مطالعه می‌کنید که طرح پیشنهادی شما را بی‌عیب نشان می‌دهد، می‌توانید گام بعدی را بردارید.
گنجاندن شواهد متضاد
برای ممانعت از دام سوگیری تاییدی، عمداً سراغ مطالعات و داده هایی بروید که اثبات می‌کنند ممکن است در اشتباه باشید. اگر در حال تدوین برنامه بازاریابی هستید، فارغ از نتیجه‌گیری اولیه‌تان، نظرات کارشناسانی را جستجو کنید که نقاط ضعف طرح را برجسته می‌کنند. این روند نه تنها دید شما را گسترش می‌دهد، بلکه امنیت کاذب ناشی از عدم آگاهی را از بین می‌برد.
درخواست نقطه نظر منتقدانه
گاهی اوقات سخت ترین بخش کار، پذیرش بازخورد مخالف است. برای مقابله با سوگیری تاییدی، با همکارانی گفت‌وگو کنید که دیدگاهی متفاوت دارند و از آن‌ها بخواهید دلایلشان را بدون سانسور بیان کنند. برای مثال، اگر تصمیم دارید سیستم حقوق و دستمزد را تغییر دهید، جلسه‌ای با افرادی ترتیب دهید که معتقدند شیوه فعلی کارآمدتر است و دلایلشان را یادداشت کنید.
بازنگری منظم تصمیم‌ها
بعد از اتخاذ هر تصمیم مهم، یک بازهٔ زمانی مشخص (مثلاً دو هفته) تعیین کنید تا به طور منظم بازخورد و نتایج را مرور کنید. در این مرحله، دوباره سوگیری تاییدی خود را بررسی کنید: آیا هنوز فقط شواهد موفقیت را می‌بینید یا موارد شکست را هم با دقت می‌سنجید؟ این عادت باعث می‌شود به جای قضاوتی لحظه‌ای، به یک فرآیند تحلیلی مستمر دست یابید.
تقویت مهارت تفکر انتقادی
برای شکست دادن سوگیری تاییدی، آموزش مستمر مهارت‌های فکر نقادانه ضروری است. منابع گوناگون (کتاب ها، دوره های آنلاین یا کارگاه های گروهی) به شما کمک می‌کنند روش های ارزیابی منطق و استدلال را بیاموزید. هرچه بیشتر تکنیک‌هایی مثل بررسی مقدمات و بررسی استدلال‌های مقابل را تمرین کنید، قدرت تشخیص‌تان در برابر تمایل به تأیید خودکار عقاید افزایش پیدا می‌کند.
نمونه هایی از سوگیری تاییدی
1. انتخاب محصول و خرید آنلاین: وقتی برای خرید گوشی تحقیق می‌کنید و از قبل فکر می‌کنید برند خاصی بهترین است، سوگیری تاییدی باعث می‌شود فقط نظرات مثبت درباره همان مدل را بخوانید و نقدهای منفی را نادیده بگیرید. در نتیجه، ممکن است با اطلاعات ناتمام خرید کنید و از مشکلات احتمالی خبر نداشته باشید.
2.تشخیص پزشکی: یک پزشک که در ابتدای معاینه تشخیص سرماخوردگی داده، به دلیل سوگیری تاییدی ممکن است علائم هشدار دهندهٔ یک بیماری جدی‌تر را نادیده بگیرد. این خطای ادراکی می‌تواند تشخیص به موقع را به تأخیر بیندازد و سلامت بیمار را به خطر اندازد.
3. سرمایه‌گذاری در بورس: سرمایه‌گذاری که روی سهام ویژه‌ای شرط بسته، غالباً گزارش هایی را جست‌وجو می‌کند که روند صعودی آینده را پیش بینی می‌کنند. این سوگیری تاییدی ممکن است باعث شود ریسک‌های واقعی مانند تغییرات ناگهانی بازار یا عملکرد ضعیف شرکت را دست‌کم بگیرد.
4. بحث های سیاسی در شبکه های اجتماعی: در فضای مجازی، وقتی در گروه های هم نظر فعالیت می‌کنید، پست‌ها و مقالاتی که دیدگاه شما را تقویت می‌کنند بیشترین بازخورد را دریافت می‌کنند. این چرخهٔ تأیید هم‌زمان باعث می‌شود کمتر به منابع متفاوت سر بزنید و در نتیجه از تحلیل جامع و بی‌طرفانه دور بمانید.
5. ارزیابی عملکرد تیم کاری: مدیر تیمی که همواره به روش خود ایمان دارد، تنها نمونه هایی از موفقیت های تیم را برجسته می‌کند و مشکلات یا اشتباهات را کوچک جلوه می‌دهد. این سوگیری تاییدی در مرور عملکرد باعث می‌شود فرصت‌های بهبود شناسایی نشود و روند توسعه متوقف گردد.
نتیجه گیری
سوگیری تاییدی اگرچه بخشی طبیعی از کارکرد مغز ماست، اما در صورت نا آگاهی از آن می‌تواند بر کیفیت تصمیم‌گیری و قضاوت ما اثر منفی بگذارد. افراد در موقعیت های مختلف، مانند انتخاب شغل، تصمیمات خانوادگی یا حتی در تحلیل یک موضوع خبری، ممکن است فقط به اطلاعاتی توجه کنند که باور قبلی آن‌ها را تقویت کند، و این رفتار نا آگاهانه به کاهش دقت فکری و بسته شدن مسیر رشد منجر می‌شود.
برای کاهش تأثیر سوگیری تاییدی، تمرین کردن تفکر انتقادی، بررسی منابع گوناگون، و پذیرش دیدگاه های مخالف ضروری است. پذیرش اینکه همه ما ممکن است قربانی این نوع سوگیری شویم، خود گامی مهم برای خودآگاهی بیشتر است. در نهایت، مسیر رسیدن به تصمیم های درست، از میان دیدگاه های متنوع و با ذهنی باز عبور می‌کند.
